Iluminaci bawarscy – tajne stowarzyszenie założone 1 maja 1776 roku przez Adama Weishaupta w Ingolstadt, które oficjalnie za cel stawiało sobie szerzenie oświaty i propagowanie idei oświeceniowych oraz powstrzymywanie działalności jezuitów. Pod wpływem Adolpha Kniggego iluminaci bawarscy zaczęli nabierać rysu paramasońskiego za sprawą wzorowanego na lożach systemu stopni wtajemniczenia. Ostatecznie zostało zlikwidowane przez państwo bawarskie. Symbolem stowarzyszenia była sowa Minerwy i oko opatrzności.
Iluminaci Awiniońscy – hermetyczny obrządek ukształtowany w 1770 roku przez Dom Antoine Joseph Pernety. W 1778 roku przeniesiono centralę do Montpellier. W 1785 roku w Awinionie ukonstytuowała się ezoteryczna społeczność androgyniczna, która przyjęła nazwę Académie des Illumines d’Avignon. Praktykowano w niej rytuał będący przemieszaniem wolnomularstwa i nauk hermetycznych, z widocznym wpływem idei swedenborgiańskich. Była to struktura zrzeszająca bardziej mistyków, kabalistów i alchemików, aniżeli ludzi stawiających sobie rewolucyjne cele polityczne. Na jej czele stanął Tadeusz Leszczyc-Grabianka.
Nowożytni Iluminaci, których działalność związana jest z Theodorem Reussem i Ordo Templi Orientis.
Poza tym można wskazać na:
Iluminatów Sztokholmskich – mało znany Zakon, utworzony w celu krzewienia zasad martynizmu.
Iluminatów Thanaterosa – powstałą w 1978 roku w Londynie społeczność okultystyczną zajmującą się Magią chaosu.
Bibliografia
René Le Forestier, Les Illuminés de Bavière et la Franc-Maçonnerie allemande (1915)
Die Korrespondenz des Iluminatenordens. vol. 1, 1776–1781, ed. Reinhard Markner, Monika Neugebauer-Wölk & Hermann Schüttler. – Tübingen, Max Niemeyer, 2005. – ISBN 3-484-10881-9. vol. 2, Berlin, De Gruyter, 2013. – ISBN 978-3-11-029486-6.
Józef Sebastian Pelczar „Rewolucja francuska wobec religii katolickiej i jej duchowieństwa”, Rzeszów 2005 (pierwodruk 1922 r.)
Artykuły zamieszczone w Norbert Wójtowicz, Masoneria. Mały słownik, Warszawa 2006:
Iluminaci, s. 163–164.
Académie Des Illumines D’Avignon, s. 25.
Iluminaci Bawarscy, s. 164.
Reuss Karl Theodor, s. 320–321.
Iluminaci Sztokholmscy, s. 164.
Iluminaci Thanateros, s. 164–165.
Iluminaci The Theory, s. 200–500.